Pozornie nie mamy problemu z odpowiedzią na to pytanie. Gorzej to wygląda, gdy zaczniemy brnąć w szczegóły, gdyż okaże się, że tak naprawdę mieszkamy albo w Wielkopolsce, albo na Dolnym Śląsku, czy Łużycach. Odrębne zdanie będą mieli też historycy zajmujący się różnymi epokami, geografowie, a nawet politycy.
Nad zawartością pojęcia „Lubuskie” dyskutowali przede wszystkim historycy i ich stanowisko zależało głównie od okresu w dziejach, którym się zajmowali. Zatem możemy – na przykład – powiedzieć, że było to odrębne terytorium w pierwszym piastowskim państwie, które zasiedlali Lubuszanie, co oznacza oba brzegi Odry wokół Lubusza. Przekonujące, ale przecież trwa spór o to, czy Lubuszanie istnieli. Na dodatek jeśli spojrzymy na mapę większa część terytorium owych Lubuszan leży w dzisiejszej RFN, łącznie z samym Lubuszem. Dla innych badaczy to obszar włączony ponownie do państwa polskiego około 1120, czyli kasztelania lubuska – okolice Lubusza plus ziemia kiniecką i ziemię kostrzyńską. Podobny sposób myślenia umacnia biskupstwo lubuskie utworzone za panowania Bolesława Krzywoustego w latach 1124-1125, które było bezpośrednio podległe arcybiskupowi gnieźnieńskiemu. Obejmowało ziemie leżące w widłach Odry i Warty oraz ziemie na lewym brzegu Odry, po Sprewę, czyli po Berlin. Zresztą termin „ziemia lubuska” po raz pierwszy wystąpił w źródłach właśnie w kontekście diecezji lubuskiej.
Ziemia odzyskana
Po co ta dyskusja? Wypłynęła poza grono historyków w 1945 roku, gdy gwałtownie szukano uzasadnienia dla określenia Ziemie Odzyskane i powrotu na te ziemie. Początkowo nie spędzało to nikomu snu z powiek, gdyż administracyjnie „lubuskie” tereny zostały wcielone do województwa poznańskiego, a w 1950 prawie w całości należała do pierwszego województwa zielonogórskiego. Do powszechnego obiegu w Polsce powojennej termin ziemia lubuska wprowadziła w 1945 Maria Kiełczewska-Zaleska z Instytutu Zachodniego podając opis historycznej ziemi lubuskiej jako małej krainy nad Odrą, która odgrywa rolę łącznika Pomorza ze Śląskiem. Według jej definicji kraina miała ciągnąć się po obu brzegach Odry, od ujścia Nysy Łużyckiej po ujście Warty.
Rok później publikacja B.Krygowskiego i S.Zajchowskiej rozciągnęła granice ziemi lubuskiej daleko poza kreślone wcześniej rubieże, włączając część Wielkopolski, Pomorza i na południe od Odry – fragment Śląska. Jednocześnie określono, że ziemia lubuska jest „zachodnią cząstką Wielkopolski” co wynika z warunków naturalnych charakterystycznych dla całości. Odgórnie ustalono, że „nowa” ziemia lubuska obejmuje 14 powiatów o łącznej powierzchni 11 451,7 kmkw – gorzowski, strzelecki, trzcianecki, pilski, sulęciński, sulęciński, słubicki, międzyrzecki, sulechowsko-świebodziński, babimojski, gubiński, krośnieński, zielonogórski, wschowski). Przy państwie niemieckim pozostała lewobrzeżna część ziemi lubuskiej, w tym miasta Frankfurt nad Odrą, Fürstenwalde Spree, Müncheberg, Seelow, Müllrose, Buckow (Märkische Schweiz) oraz historyczna stolica Lubusz.
Praktyczne Lubuskie
Bardzo szybko okazało się, że zachodnie rubieże są na tyle rozległe, że przy ówczesnych możliwościach komunikacyjnych i logistycznych stały się dla władzy z Poznania nie do ogarnięcia. Mimo że w 1946 r. w Gorzowie powstała Ekspozytura Urzędu Wojewódzkiego Poznańskiego dla powiatów ziemi lubuskiej 5 kwietnia 1949 roku w Poznaniu powstał dokument, dotyczący utworzenia województwa lubuskiego z siedzibą władz w Zielonej Górze. Jego autorzy stwierdzili, że województwo poznańskie w ówczesnych granicach jest tak duże, że „przekracza to istotne możliwości objęcia całego terenu sumienną, celową i sprawną administracją”. Dlatego zaproponowano wówczas utworzenie nowego województwa, lubuskiego, które będzie zajmowało 15 338 km kw. Na tym terenie mieszkały wówczas 581 822 osoby. I tak 6 lipca 1950 roku, w wyniku reformy administracyjnej, z zachodniej części województwa poznańskiego i fragmentu województwa wrocławskiego utworzono województwo zielonogórskie, pokrywające się w przybliżeniu z granicami obecnego Lubuskiego, w którego skład weszły historyczne ziemie Dolnego Śląska, Dolnych Łużyc, Nowej Marchii, zachodniej Wielkopolski i polska część ziemi lubuskiej. W 1967 r. podzielone było na dwa powiaty grodzkie (Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra) oraz 16 powiatów ziemskich, których siedzibami były: Głogów, Gorzów Wielkopolski, Krosno Odrzańskie, Lubsko, Międzyrzecz, Nowa Sól, Słubice, Strzelce Krajeńskie, Sulechów, Sulęcin, Szprotawa, Świebodzin, Wschowa, Zielona Góra, Żagań i Żary. Jak chcą niektórzy, właśnie w tym okresie narodził się antagonizm między obecnymi stolicami regionu.
Ten stan trwał pół wieku. W 1975 r. z południowej części dotychczasowego województwa zielonogórskiego utworzono nowe, mniejsze województwo zielonogórskie, a z północnej – województwo gorzowskie, które istniały do 31 grudnia 1998 roku. Za powód reformy z połowy lat 70. uznaje się chęć wzmocnienia kontroli nad niższymi warstwami aparatu państwowego przez KC PZPR. Ciąg dalszy już znamy.
Duża, czy mała?
I jeszcze jedno co budzi wątpliwości. Czy powinniśmy pisać „ziemia lubuska”, czy „Ziemia Lubuska”. Słownik PWN podaje: „Słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. W. Doroszewskiego (wydany po raz pierwszy w r. 1973, nie w 1997, jak mogłoby wynikać z pytania) podaje na s. 1013: „Ziemia krakowska, ziemia wieluńska, ziemia kielecka (ale: Ziemia Lubuska, Ziemia Proszowska «geograficzno-historyczne nazwy krain Polski»)”. Zatem, mimo że powinniśmy pisać małymi jest taka furtka…
