Tam, gdzie się pojawili, cystersi nieśli ze sobą postęp. Zajmowali się nie tylko religią i pojmowaną szeroko kulturą, ale ich klasztory stawały się ważnymi ośrodkami nauki, medycyny, wprowadzili postęp w rzemiośle i rolnictwie. Bez przesady można powiedzieć, że w średniowieczu byli autorami prawdziwego cudu gospodarczego. Podobno to im zawdzięczamy nawet tradycję uprawy winorośli.
Marszałek województwa lubuskiego Marcin Jabłoński spotkał się z wójtem Gminy Bledzew Wojciechem Andrzejewskim, który pełni też funkcję przewodniczącego Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Gmin Cysterskich. Rozmawiano nie tylko o współpracy województwa lubuskiego z gminą, ale też o działalności stowarzyszenia. Marszałek Marcin Jabłoński zapewnił, że samorząd wojewódzki wesprze spotkanie cysterskich gmin, które planowane jest w Lubuskiem w pierwszym kwartale 2025 r.
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Gmin Cysterskich powstało w 2007 r. w celu ochrony i promocji dziedzictwa cysterskiego w ramach Szlaku Cysterskiego w Polsce. Wspólne działania członków to m.in. wydawanie materiałów promocyjnych, organizacja wydarzeń kulturalnych i naukowych, udział w targach turystycznych, organizacja cyklicznych forów gmin cysterskich i właścicieli obiektów cysterskich i pocysterskich.
– W gminie Bledzew mamy barokowy kościół pocysterski w Starym Dworku, figurę barokową w Starym Dworku, pocysterskie wyposażenie kościoła w Bledzewie – wylicza Wojciech Andrzejewski i dodaje, że w kraju ciekawe obiekty cysterskie to m.in. Zespół klasztorny w Rudach (woj. śląskie), opactwa w: Lądzie (Wielkopolska), w Krzeszowie (Dolnośląskie), Pelplinie (Pomorskie), Wąchocku (Świętokrzyskie), w Krakowie – Mogile (Małopolska) i wiele innych.
Często zapominamy o tym, że do zawdzięczenia cystersom wiele ma także nasz region. W największym skrócie. Cystersi to katolicki zakon monastyczny reformowany, posługujący się regułą bendyktyńską, założony w 1098 przez św. Roberta z Molesme, pierwszego opata z Citeaux we Francji. Do Polski cystersi zostali sprowadzeni w połowie XII wieku. Pierwsze klasztory na ziemiach polskich powstały w Brzeźnicy (1149–1153, dzisiejsze miasto Jędrzejów) i w Łeknie (1153).
Zemsko i Bledzew
Pojawienie się cystersów w okolicach Zemska niektórzy historycy wiążą z nadaniem dóbr nad rzeką Ponikwą i koło Sokola Dąbrowa przez księcia Władysława Odonica. Dokument związany z tą darowizną zaginął. Osobę fundatora i przedmiot nadania znamy jednak ze wzmianki w dokumencie Bolesława Pobożnego z 1259 r., w którym zatwierdza on nadanie Władysława Odonica i dodatkowo wyraża zgodę, aby wymieniona wieś była lokowana na prawie niemieckim. Datę nadania dóbr cystersom przez Władysława Odonica umiejscawia się między 1232 a 1235 r. Tradycja klasztorna mówi natomiast, ze pierwotna fundacja nastąpiła w 1232 r.
Pocysterskiej obiekty w Zemsku i Bledzewie nie dotrwały do naszych czasów. W wyniku zarządzenia Rejencji (III) 11 grudnia 1842 roku kościół i klasztor bledzewski zostały wystawione na sprzedaż. W wyniku licytacji przeprowadzonej 21 lutego 1843 r. obiekty zostały sprzedane, a następnie rozebrane. Obecnie w miejscu usytuowania klasztoru znajdują się zabudowania mieszkalne, gospodarcze, ogrody, pola uprawne i łąki. Liczne pamiątki po cystersach bledzewskich można jednak odnaleźć w kościele parafialnym p.w. św. Katarzyny i w kościele i muzeum sanktuarium Matki Boskiej w Rokitnie. Obiektami, które należały do zakonników cysterskich i zachowały się do naszych czasów, są m.in.: rezydencja letnia opatów bledzewskich w Starym Dworku, kościół w Rokitnie z bogatym wyposażeniem wnętrza i obrazem Matki Boskiej Cierpliwie Słuchającej.
Gościkowo-Paradyż
Opactwo pocysterskie w Gościkowie Paradyżu to najprawdziwsza perła. W kościele znajdziemy imponujących rozmiarów obraz… Oto rok 1234 i widzimy tutaj moment, gdy wojewoda Bronisz przekazuje cystersom akt fundacyjny i nadaje dobra. Cystersi w okolice Gastecove, tak bowiem wówczas pisano miano Gościkowa, przybyli z opactwa w Brandenburgii. Zaprosił ich, za przyzwoleniem księcia wielkopolskiego Władysława Odonica i biskupa poznańskiego, wojewoda poznański Bronisz z rodu Doliwów. Nadał im kilka wsi ze swoich dóbr rodowych. Jednak nie wszystkie znajdowały się w okolicy, raczej między Śremem i Książem. Najpierw – całkiem jak współcześnie – przyjechały tutaj specjalne „komisje” cystersów, które zadecydowały, że to obiecujące miejsce. Stąd w 1236 roku nastąpiło uroczyste poświęcenie fundacji i wprowadzenie zakonników do nowego klasztoru. To był komplement, gdyż cystersi lokalizowali swoje opactwa – krótko mówiąc – na malowniczych terenach. I obiecujących gospodarczo. Cystersi zmienili, jak to mieli w zwyczaju, nazwę miejscowości, która stała się Paradisus Sanctae Mariae, czyli Rajem Matki Bożej. To nie był przypadek, cystersi byli żarliwymi orędownikami akcentów maryjnych. Świątynia paradyska poświęcona była Najświętszej Marii Pannie oraz dodatkowo św. Marcinowi – biskupowi.
Mironice
Na kartach historii pojawiła się 22 maja 1300 roku, w akcie fundacyjnym margrabiego brandenburskiego Albrechta III, który cystersom kołbackim przekazał wieś z przyległościami. Na uposażenie złożyły się również okoliczne wsie: Kłodawa, Santocko, Chwalęcice, Małyszyn, Chróścik, Recław, Wysoka, Lubno, Tarnów, Baczyna, Stanowice, Witnica, Pyrzany, Jenin, Łupowo. Ponadto cystersi otrzymali szereg uprawnień i przywilejów. Mogli między innymi eksplorować złoża złota, srebra, żelaza i soli oraz poławiać ryby, pozyskiwać zwierzynę łowną i mleć zboża. Do woli mogli też korzystać z okolicznych lasów. Nowo zawiązana wspólnota postawiła najpierw drewniane zabudowania mieszkalne i gospodarcze. Murowane objęty klasztorne powstały w połowie XIV wieku. Kościół wzniesiono po 1368 roku. Zabudowania klasztorne przetrwały do pożaru w 1875 roku. Od XIX wieku wieś była dzierżawiona przez rodzinę von Bayer, która wybudowała na terenie założenia klasztornego dwór i duży folwark. Po kościele pozostały jedynie relikty fundamentów i detal ceramiczny. W toku prowadzonych w latach 1999-2005 badań archeologiczno-architektonicznych, ustalono, że kościół był wielokrotnie przebudowywany, a następnie rozebrany. Cegieł z kościoła użyto wtórnie do postawienia stodoły, po której zachowały się resztki piwnic.
Obra
Fundacja klasztoru cysterskiego w Obrze nastąpiła w latach 1231-1237/1238. Jego fundatorem był Sędziwój, kantor gnieźnieński z rodu Jemeńczyków, który w 1231 r. na ten cel przekazał część swoich dóbr. Darowiznę tę potwierdził książę Władysław najprawdopodobniej Odonic oraz książę Władysław, syn Mieszka. Wraz z potwierdzeniem fundacji Sędziwoja podjęto też decyzję, że nową placówkę obsadzą zakonnicy klasztoru z Łekna. Rok 1238 stanowi najprawdopodobniej końcowy etap fundacji tego klasztoru. W tym czasie opactwo było już przypuszczalnie obsadzone zakonnikami, natomiast za datę pojawienia się cystersów w Obrze przyjmuje rok 1240.
Tutaj sporo możemy jeszcze zobaczyć. Przede wszystkim klasztor oraz pocysterski kościół, a także budowle towarzyszące zespołowi pocysterskiemu.
Obecnie w Polsce są cztery opactwa w: Szczyrzycu, Krakowie-Mogile, Jędrzejowie i Wąchocku oraz cztery przeoraty w : Henrykowie, Krakowie ( os. Szklane Domy w Krakowie-Nowej Hucie ), Sulejowie i Gdańsku-Oliwie, a także wiele innych obiektów związanych z działalnością zakonu.
