Południowa część naszego regionu to zdecydowanie domena Piastów. Na każdym kroku natkniemy się na ich trop. A to ufundowali kościół, klasztor, zbudowali zamek, stoczyli bitwę, urodzili się lub… umarli. Tym razem poszukamy ich grobów.
Zacznijmy od Kożuchowa. Gdzie znajdziemy groby Piastów? Pod podłogą. Według przekazów historycznych w kaplicy mansjonarzy świątyni w Kożuchowie spoczęły ciała dwóch Piastów. I przekonani są o tym naukowcy. Dlaczego tylko „przekonani”? Oto w 1554 roku, podczas pożaru, zawaliły się sklepienia. Odbudowane, renesansowe o konstrukcji krzyżowej, przetrwały. Bardzo prawdopodobne, że to wówczas gruzem zostały zasypane sarkofagi oraz podziemie.
Kto miałby spoczywać w tej krypcie? Henryk IX Starszy Głogowski, jego żona Katarzyna Opolska i ich syn Henryk XI. Pierwszy do 1392 r. władał – przez pewien czas wspólnie z braćmi – Szprotawą, Krosnem Odrz., Świebodzinem, połową Głogowa, Kożuchowem, Lubinem, drugi… Ale o tym za chwilę.
Georadar w akcji
Badania w świątyni prowadzone są od lat. Wykorzystano georadar, aby sprawdzić przestrzeń w prezbiterium między ołtarzami. Odwierty potwierdziły wskazania, że jest tu krypta i znaleziono sarkofag. Niestety nie był to żaden z Piastów. Okazało się, że tutaj spoczywa Daniel Preuss von Preussendorff, doradca cesarzy. Później znaleziono kryptę szlacheckiej rodziny Kalckreuth, w której znajdowało się kilkanaście pochówków, w tym czworga dzieci. Ale Piastowie znowu wymknęli się „pościgowi”.
Wyraźny sygnał georadaru „złapano” także pod ołtarzem soborowym i prawdopodobnie tam znajduje się kolejna duża krypta. Jednak do dalszych poszukiwań będzie można przystąpić dopiero przy okazji poważniejszych prac w świątyni, na przykład wymiany posadzki. A w samej kaplicy mansjonarzy znaleziono inne wejście, co wiele wyjaśniło. Krypta ma prawdopodobnie kształt litery „L”. Jest oczywiście zasypana i aby dojść do jej końca, zapewne trzeba będzie posuwać się krok po kroku metodą górniczą.
Kto spoczywa w Kożuchowie
Henryk IX zmarł w Krośnie Odrz. W testamencie zapisał księstwo swoim synom. Wyraził jednak – nauczony doświadczeniami nie tylko piastowskiej dynastii – wolę, by jego dziedzina nie była podzielona przez 20 lat. Spadkobiercom nie było wolno korzystać z obcych doradców. Miało to zapewnić całość i niezależność księstwa. Te zabezpieczenia okazały się zbędne. Wobec śmierci dwóch braci, księstwo głogowskie objął jedyny pozostały przy życiu syn Henryka IX – Henryk XI Głogowski. Był ostatnim księciem głogowskim z linii Piastów głogowsko-żagańskich. Schorowany, jako siedzibę wybrał Kożuchów, który stał się stolicą księstwa głogowskiego.
Jak szybko się okazało, polityk z niego był żaden, wódz zresztą również. Bez reszty oddawał się przyjemnościom stołu i łożnicy. I w jego negatywnych ocenach zgodni są polscy i niemieccy historycy. Zadeklarowany stary kawaler, dopiero pod naciskiem doradców poślubił 12-letnią córkę margrabiego brandenburskiego.
Dzieci z tego stadła nie było, ale też podobno książę zmarł śmiercią nie do końca naturalną – miał zostać otruty. Zostawił młodziutkiej małżonce Zieloną Górę i Kożuchów.
Jak na kartach historii zapisali się poszukiwani władcy? Współcześni mu kronikarze odnotowali, że Henryk IX miał charakter spokojny, sposób bycia łagodny. Nic też dziwnego, że w młodości proponowano mu nawet stołek biskupa wrocławskiego. Nie przyjął go i może dobrze, bo za jego rządów region rozkwitł. A czasy, w których przyszło mu rządzić, były niespokojne. To okres wojen husyckich, które objęły zasięgiem Śląsk i księstwo głogowskie.
Żagań, piastowska stolica
W poszukiwaniu pochówków Piastów zajrzyjmy do Żagania. O żagańskim pałacu pisaliśmy już kilkakrotnie. Nie, nie stoi on w miejscu pierwszej piastowskiej siedziby. Powinniśmy raczej przyjrzeć się jednemu z najbardziej niedocenionych zabytków w Polsce, opactwu. Świątynia, jak szacowali dawni kronikarze przyjmują, iż powstała już w roku 1183, w czasie rządów piastowskiego księcia Bolesława I Wysokiego.
Dziś interesuje nas kamienny, gotycki sarkofag. Oto Henryk IV Wierny, książę głogowsko-żagański, który spoczął tutaj w 1342 r. Władca ważny, gdyż jest założycielem żagańskiej linii Piastów.
Jednak jego ambicje sięgały dalej, używał miana dziedzica Królestwa Polskiego, mimo że w praktyce lennikiem króla czeskiego. Mało tego, w 1296 roku został usynowiony przez Władysława Łokietka.
Był to element gry politycznej polskiego władcę, który chciał aby księstwo głogowskie pozostało w ręku Piastów. Mało tego. Gdyby na świat nie przyszedł Kazimierz Wielki Henryk IV władałby także Wielkopolską.
W kryptach żagańskiej świątyni spoczywają także inni książęta piastowscy: Henryk V Żelazny, Jan I Żagański oraz Henryk VIII Wróbel. Henryk V najpierw wojował z Kazimierzem Wielkim, a później oddał mu swoją córkę Jadwigę na żonę. Był władcą bezwzględnym, konsekwentnym, odmawiał uznania zwierzchności innych władców. Walczył o odzyskanie Głogowa.
Wróbel z długami
Znajdziemy tutaj również miejsce spoczynku Henryka VIII Wróbla, tytułował się księciem żagańskim, zielonogórskim, szprotawskim i głogowskim. Uwielbiał uczty, zabawy i turnieje rycerskie, często popadając w tarapaty finansowe. Ponieważ szukał pieniędzy w kościelnej kasie został obłożony ekskomuniką.
Zginął z powodu ran odniesionych w czasie turnieju rycerskiego w Legnicy (1397). Pogrzeb odbył się w atmosferze skandalu – jego ciało leżało niepochowane przez osiem dni, dopóki Kościołowi nie wyrównano strat.
I wreszcie ostatni z pochowanych w tej świątyni władca – Jan I Żagański (zmarł w 1439 roku), karny wasal Czech, chociaż aktywnie lawirował i uczestniczył w praskiej polityce. Do historii przeszedł jako brutal, a nawet sadysta. Jan prowadził politykę ucisku fiskalnego poddanych, co zaowocowało konfliktem z poddanymi oraz żagańskimi zakonnikami. W wyniku zatargów doszło nawet do uwięzieniaopata klasztoru, za co został ukarany ekskomuniką.
