6 lipca 1950 roku utworzono województwo zielonogórskie. To jednocześnie rocznica wybicia się Lubuskiego na “niepodległość”. Jednak już wówczas mówiono o sztucznym tworze i złym wyborze stolicy regionu.
„Wykrojono” je z zachodniej części województwa poznańskiego (powiaty: babimojski – przemianowany później na sulechowski, gorzowski, gubiński – zniesiony w 1962 r., krośnieński, międzyrzecki, rzepiński – przemianowany później na słubicki, skwierzyński – zniesiony w 1962 r., strzelecki, sulęciński, świebodziński, wschowski, zielonogórski), oraz północnej części województwa wrocławskiego (powiaty: głogowski, kożuchowski – przemianowany później na nowosolski, szprotawski, żarski, żagański).
Województwo kresowe
Na dobrą sprawę powinno ono zwać się województwem kresowym, gdyż ponad 40 proc. ówczesnych mieszkańców stanowili przymusowi polscy wysiedleńcy z Kresów Wschodnich. Pozostali obywatele pochodzili głównie z województwa poznańskiego. Województwo powierzchni 14 580 kmkw obejmowało obszar zbliżony do obecnego województwa lubuskiego. Wówczas liczyło 865 700 mieszkańców.
Rys. Wikipedia
Stolicą została licząca nieco ponad 30 tys. mieszkańców Zielona Góra, co wówczas budziło kontrowersje, które przeciągnęły się na kilka dekad, a głosy płynęły głównie z Gorzowa. Jak stwierdzono w opracowanym w 1949 r. projekcie utworzenia nowego województwa: „Wybór Zielonej Góry na ośrodek dyspozycji nie jest przypadkiem, ale podyktowany, z jednej strony centralnym położeniem i jego nadrzędną rolą gospodarczą i kulturalną, jaką spełnia w stosunku do przyległych powiatów, z drugiej tym, że jest jedynym miastem leżącym na skrzyżowaniu głównej magistrali kolejowej, z główną drogą kołową – łącząca Szczecin z Górnym i Dolnym Śląskiem oraz Czechosłowacją.”
Tego było zbyt wiele
Po stworzono nowy region, którego istnienie do dziś podważa wielu krytyków? W końcu na terytorium nowego województwa znalazły się tereny należące historycznie do Wielkopolski, Dolnego Śląska, Dolnych Łużyc, Nowej Marchii… Ziemia lubuska? W 1945, po zakończeniu II wojny światowej, w granicach Polski znalazło się mniej niż 60 proc. tej historycznej krainy. Niemal z automatu została ona przydzielona do województwa poznańskiego, mimo że na południu silne były wpływy województwa dolnośląskiego, do tego stopnia, że grupy urzędników wręcz z sobą rywalizowały. Tak było m.in. w Zielonej Górze, gdzie doszło do awantury z rękoczynami. Gros pracowników administracji, którzy tutaj przybyli, stanowili Wielkopolanie. Stawali się burmistrzami, starostami.
Do roku 1949 trwało ręczne sterowanie, przy czym siłą sprawczą było ministerstwo ziem odzyskanych. Szybko okazało się, że obszar jest na tyle duży, że przy ówczesnych możliwościach komunikacyjnych i logistycznych stał się dla władzy z Poznania nie do ogarnięcia. W 1946 r. w Gorzowie powstała ekspozytura poznańskiego urzędu wojewódzkiego dla powiatów ziemi lubuskiej. Jednak ten wariant się nie sprawdził.
Reforma za reformą
5 kwietnia 1949 roku w Poznaniu powstał dokument zakładający utworzenia województwa lubuskiego z siedzibą władz w Zielonej Górze. Jego autorzy stwierdzili, że województwo poznańskie w ówczesnych granicach jest tak duże, że „przekracza to istotne możliwości objęcia całego terenu sumienną, celową i sprawną administracją”. Dlatego zaproponowano wówczas utworzenie nowego województwa, lubuskiego, które (według ówczesnych obliczeń) będzie zajmowało 15 338 kmkw. Na tym terenie mieszkały wówczas 581 822 osoby. W praktyce województwo było większe.
Województwo w tej formule przetrwało do kolejnej reformy administracyjnej W 1975 utworzono województwa gorzowskie i zielonogórskie.
