Dzień Samorządu Terytorialnego obchodzony jest 27 maja i upamiętnia pierwsze wolne wybory samorządowe w Polsce, które odbyły się właśnie tego dnia w 1990 roku. Doprowadziło to decentralizacji władzy i odrodzenia polskiej samorządności. Dzień ten przypomina o znaczeniu lokalnej demokracji i samorządności dla rozwoju kraju.
Samorząd terytorialny funkcjonował w naszym kraju do 1950 roku, kiedy został zastąpiony przez rady narodowe. 8 marca 1990 Sejm uchwalił serię ustaw przygotowujących reformę samorządową oraz ordynację wyborczą. W gminach do 40 tys. Mieszkańców radnych wybierano w okręgach jednomandatowych, a w większych na zasadzie proporcjonalności. Nawiasem mówiąc, kształt ordynacji był przedmiotem sporu pomiędzy Obywatelskim Klubem Parlamentarnym, który lansował system większościowy, a pozostała częścią parlamentu opowiadającymi się za ordynacją proporcjonalną.
Szczebel po szczeblu
O 52 037 miejsc w 2383 radach rywalizowało 147 389 kandydatów. Uprawnionych do głosowania było 26 925 267, frekwencja wyniosła 42,27 proc. Był to wynik słabszy niż w elekcji do Sejmu „kontraktowego” w czerwcu 1989 r., gdy w pierwszej turze do urn poszło 62 proc. wyborców. Obóz Solidarności uzyskał 47 proc. głosów, PSL 6,5 proc., Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej i Konfederacja Polski Niepodległej poniżej 1 proc. Kandydaci niezrzeszeni zdobyli aż 39 proc.
Sposób agitacji nie zmienił się zanadto. Fot. “Brama Grodzka – Teatr NN”
Reforma samorządowa z roku 1990 była pierwszym etapem rewolucji. Kolejny został wprowadzony 1 stycznia 1999 r. Polegał na stworzeniu dwóch dodatkowych szczebli samorządu – powiatów i samorządowych województw. Tych ostatnich miało być od tego momentu nie 49, ale 16. Powstały samorządy wojewódzkie i powiatowe. W 2002 r. po raz pierwszy wybory samorządowe obejmowały również bezpośrednie głosowanie na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.
Rola i znaczenie samorządów zmieniały się na przestrzeni 30 lat ich istnienia. Decydowały o tym zmiany w UE, a także przemiany wewnętrzne, jakie przechodziła Polska. Regiony przez te 25 lat dojrzały i stały się ważnymi ośrodkami polityki rozwoju i planowania strategicznego. Znaczne osłabienie przyniosły rządy PiS, które rok po roku odbudowywał tzw. Polskę resortową, czyli prowadziły politykę centralizacji. Jednocześnie na samorządy przerzucano koszty w najbardziej newralgicznych sferach usług publicznych, czyli edukacji i ochrony zdrowia.
Tradycja zobowiązuje
A teraz nieco bardziej odległej historii. Czy wiecie, że Polska ma jedną z najdłuższych w Europie tradycji samorządu terytorialnego? Od późnego średniowiecza kształtował się skomplikowany system urzędów lokalnych oraz szlacheckich sejmików, pełniących również kluczową rolę w funkcjonowaniu całej struktury władzy w Rzeczypospolitej. Rola samorządu rosła zwłaszcza w chwilach słabości władzy centralnej i niszczących wojen. W czasie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego reformowano archaiczny system samorządu miejskiego, a schyłku istnienia RP Sejm Wielki uchwalił Prawo o miastach, które gwarantowało mieszkańcom miast wybór rad, burmistrzów oraz prezydentów. 27 listopada 1918 r. Józef Piłsudski wydał tymczasowy dekret o utworzeniu samorządu gminnego…
“27 maja 1990 roku, po raz pierwszy wybraliśmy swoich przedstawicieli do rad gminnych. Stało się to możliwe dzięki przyjętej ustawie z 8 marca o samorządzie terytorialnym. Polacy odzyskali prawo współdecydowania o swoich małych ojczyznach. Transformacja ustrojowa w wydaniu samorządowym to najlepsze narzędzie decyzyjne na lokalnym podwórku. To decyzje podejmowane dla ludzi i w obronie ich życiowych interesów. Bardzo się cieszę, że mogłem uczestniczyć w tych wszystkich wydarzeniach związanych z przemianami po roku 1989. Z okazji Dnia Samorządu Terytorialnego: Wszystkim samorządowcom życzę udanej pracy na rzecz lokalnej społeczności!”
Marcin Jabłoński, marszałek woj. lubuskiego
