Jeszcze dziś starsi mieszkańcy, wybierając się do lewobrzeżnej części miasta, mówią, że idą do Krzystkowic. Młodsi raczej powiedzą o dolnej i górnej części miasta. Rzeczywiście, aby z tzw. dolnych Krzystkowic dostać się do centrum Nowogrodu, należy pokonać również różnicę poziomów. Szczególnie to widać, gdy wybierzemy popularny skrót przez park.
Dziś sporo zamieszania powstaje jeszcze przy przedwojennej fabryce amunicji, której lokalizację podaje się tradycyjnie, czyli Krzystkowice lub nawet przedwojenna nazwa Christianstadt. Też dlatego miasto było bardziej zniszczone od sąsiedniego Nowogrodu bo i było większe i ważniejsze. Dziś pobrzmiewają echa rywalizacji obu części, ale tak działo się przez wieki. Dzielił je nie tylko Bóbr, ale także nazwiska właścicieli, a nawet religia.
Kluczem był bród
W dokumentach Nowogród Bobrzański pojawia się po raz pierwszy już w 1202 roku – jako gród kasztelański na prawym, stromym brzegu Bobru. Istotna tutaj była przeprawa przez rzekę położona jakieś 500 m dalej. To miejsce strategiczne i dochodowe, gdyż tędy biegł ruchliwy Trakt Solny. Z czasem stanął tutaj zamek, graniczna warownia, wokół rozbudowywała się osada i całość już w XII wieku otrzymała prawa miejskie. W okresie rozbicia dzielnicowego Nowogród Bobrzański należał do księstwa głogowskiego, a od początku XVI wieku do księstwa żagańskiego. Do 1309 roku był własnością książęcą, następnie przeszedł w prywatne ręce możnych rodów. Kluczowy dla historii obu miejscowości jest rok 1664, gdy Nowogród Bobrzański opuściła, uciekając przed Austriakami, ludność ewangelicka. Osiedliła się po przeciwnej stronie Bobru, w założonych właśnie Krzystkowicach.
Krzystkowice otrzymały prawa miejskie raptem kilka lat wcześniej, w 1659 roku. Miasteczko założone zostało na planie w kształcie litery C z nieregularnym czworobocznym placem rynkowym. W 1827 roku u stóp góry zamkowej odkryto źródła mineralne, do których przez kilkadziesiąt lat zjeżdżali się dość licznie kuracjusze. Po wybudowaniu linii kolejowej źródła zanikły. W czasie II wojny światowej w Krzystkowicach powstał obóz pracy niewolniczej. W latach 1940-1945 funkcjonowała w mieście fabryka materiałów wybuchowych. Łącznie na terenie obejmującym 45 km 2 istniało 11 obozów. W 1945r. zostały wyzwolone przez Armię Radziecką.
Fot. dolny-slask.org.pl
Dwie wsie w jednym
Po wojnie obie miejscowości, mimo wspaniałych tradycji, utraciły prawa miejskie. Współczesny Nowogród powstał 1 stycznia 1988 roku, z połączenia dwóch wsi: Nowogrodu Bobrzańskiego i Krzystkowic. Pod względem prawnym Krzystkowice nie zostały włączone do Nowogrodu, lecz utworzone zostało nowe miasto, które przejęło nazwę swojej prawobrzeżnej części.
O ile podział „administracyjny” nie odgrywa już żadnej roli. O tyle geograficzny owszem. Obciążony tranzytem most na Bobrze jest prawdziwym wąskim gardłem, a planowana obwodnica miasta przesuwana jest w czasie. Czasem jeszcze pojawiają się adresowane na „Krzystkowice” listy. Jednym z ostatnich reliktów jest nadleśnictwo, które nadal podaje, że mieści się w Krzystkowicach.
Zdjęcia z drona: Grzegorz Walkowski
