Wojna w Ukrainie i związany z nią ogromny napływ uchodźców, szczególnie na teren Polski, sprawia, że temat pomocy odmieniany jest dziś we wszystkich przypadkach. Czas na spontaniczne działania minął. Nadchodzi pora przemyślanych, systemowych i długotrwałych działań, bo stworzona naprędce i oddolnie pomoc, może wkrótce nie wytrzymać pod naporem tak ogromnej ilości uciekinierów wojennych.
Wyzwania przed jakimi stoi Polska, ale też i cała Europa to już maraton, nie sprint. Potrzebna jest współpraca na linii rząd – samorządy. Potrzebna jest koordynacja działań polskich i zagranicznych NGO’sów. Potrzebne są jasne zasady finansowania realizowanych zadań oraz szybsze i efektywniejsze wsparcie ze strony Unii Europejskiej (fundusz migracyjny, fundusze strukturalne, fundusz spójności). Należy też jak najszybciej stworzyć otwarte otoczenie dla uchodźców – praca, mieszkanie, edukacja oraz integrować nie asymilować. Tak właśnie, zdaniem samorządowców i organizacji pozarządowych, powinna wyglądać nowa polityka migracyjna państwa.
Podczas obrad Samorządowego Okrągłego Stołu, który odbył się we Wrocławiu, przedstawiciele wielu środowisk wypracowali rekomendacje, które pozwolą na przemyślaną i systemową pomoc w tym zakresie. Zostaną one spisane w specjalnej „białej księdze”, która zostanie przekazana Prezydentowi RP, premierowi oraz Marszałkom Sejmu i Senatu, a także członkom Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.
Rekomendacje Samorządowego Okrągłego Stołu:
Rynek pracy, gospodarka i ekonomia społeczna
- stworzenie programu finansowego wsparcia przedsiębiorstw w tworzeniu nowych miejsc pracy i stały monitoring zapotrzebowania na zatrudnienie w danych sektorach oraz ujednolicenie dostępu do rynku pracy i zakładania działalności gospodarczej (dla obywateli Ukrainy, którzy przybyli przed i po 20.02.2022 r.). Tworzenie spółdzielni socjalnych.
Edukacja i nauka
- finansowanie z budżetu państwa rzeczywistych kosztów nauki uczniów z Ukrainy w polskich szkołach oraz pełne refinansowanie pobytu dzieci z Ukrainy w polskich przedszkolach; doradztwo i edukacja zawodowa ukraińskiej młodzieży; wsparcie małoletnich ze specjalnymi potrzebami; organizowanie półkolonii dotyczących adaptacji i integracji, zapewnienie kadry nauczycielskiej i rozwój kompetencji, wypracowanie zasad kontynuacji studiów w Polsce.
Mieszkalnictwo
- utrzymywanie gotowości zakwaterowania zbiorowego, utworzenie bazy danych o sytuacji mieszkaniowej, relokacja między miastami i relokacja międzynarodowa; wykorzystanie istniejących pustostanów (po ich adaptacji) oraz pozagminnych zasobów mieszkaniowych czy inwestycji modułowych, które mogłyby służyć Ukraińcom. W perspektywie długoterminowej: uelastycznienie zasad najmu i zmiana w finansowaniu polityki mieszkaniowej.
Ochrona zdrowia i pomoc społeczna
- zwiększanie finansowania NFZ proporcjonalnie do liczby uchodźców w danym województwie, ułatwienia procedur związanych z wykonywaniem prawa do wykonywania zawodów medycznych oraz nostryfikacji dyplomów; uproszczenie procedur dot. pracowników społecznych oraz wprowadzenie standardów ochrony dzieci, wsparcia psychologicznego i profilaktyki zdrowia psychicznego.
Integracja społeczna i działania obywatelskie
- wzrost udziału w PIT dla samorządów oraz podwyższenie do 2 proc. możliwości odpisu z PIT dla organizacji pozarządowych, a także wprowadzenie możliwości odpisu 1 proc. w podatku CIT na rzecz NGO; zapewnienie dostępu do porad prawnych, tłumaczy, mediatorów i asystentów cudzoziemca.
Finanse i legislacja
- wzmocnienie uprawnień JST w zakresie polityki imigracyjnej wraz z efektywnym finansowaniem; zmiany w regulacjach prawnych dotyczących ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, w ustawie udzielania cudzoziemcom ochrony na terytorium RP oraz innych aktach prawnych wzmacniających pozycje uchodźców.
Bezpieczeństwo i cyberbezpieczeństwo
- monitoring i przeciwdziałanie przejawów dezinformacji i szerzenia mowy nienawiści.
Wsparcie Ukrainy
- sieciowanie europejskie: zaproszenie ukraińskich przedstawicieli do skłonu Europejskiego Komitetu Regionów , utworzenie przedakcesyjnego europejskiego Funduszu ‘Odbudowa- Stabilizacja-Rozwój” dla Ukrainy. Utworzenie komisji ds. wsparcia Ukrainy w ramach poszczególnych korporacji samorządowych. Koordynacja współpracy w partnerstwie z ukraińskimi odpowiednikami.
W trakcie 2,5 miesiąca od wybuchu wojny w Ukrainie, priorytety potrzeb dotyczące uchodźców zmieniały się wielokrotnie. Jednym z największych wyzwań jest bieżąca i efektywna reakcja na te zmiany. W tej chwili najbardziej potrzebna jest pomoc finansowa i rzeczowa: to pomoc w Ukrainie – żywność długoterminowa, środki opatrunkowe, środki czystości, i pomoc dla uchodźców w Polsce – żywność długoterminowa, woda, środki higieniczne, bo wszystko schodzi na bieżąco.
Dziś potrzebna jest też ścisła współpraca pomiędzy Polską i Ukrainą, zarówno na szczeblu rządowym, jak i samorządowym. Potrzebna jest silna wsparcie całego świata, zaangażowanie międzynarodowych organizacji pomocowych takich jak UNICEF, UNHCR, WHO czy CORE – podkreślają samorządowcy i przedstawiciele NGO.
Skala i tempo napływu uchodźców, a z drugiej strony zaangażowanie Polaków sprawia, że ten kryzys migracyjny jest wyjątkowy. Polska jest drugim po Turcji krajem goszczącym najwięcej uchodźców na świecie. Od wybuchu wojny, do Polski z Ukrainy wjechało 3,2 mln osób. Szacuje się, że na ternie Unii Europejskiej będzie wkrótce się znajdowało nawet 6,5 mln osób z Ukrainy, głównie kobiet i dzieci.
* Samorządowy Okrągły Stół tworzyli przedstawiciele m.in. Unii Metropolii Polskich, Związku Miast Polskich, Związku Gmin Wiejskich RP, Ruchu Samorządowego TAK! Dla Polski, Ogólnopolskiej Koalicji Samorządowej, Pracodawców RP, Fundacji Ukraina, Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych, Konfederacji Lewiatan, UNICEFu, Polskiej Akcji Humanitarnej, PAN. Do stołu zasiedli także przedstawiciele Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Fundacji im. Stefana Batorego, rządu oraz prezydenta RP.
