Tak, tak kult jajka jest znacznie starszy niż Wielkanoc. W lubuskim koszyczku spotykają się okrągłe tradycje nie tylko z różnych zakamarków przedwojennej Polski. Znajdziemy tutaj również te łużyckie i bukowińskie, malowane, skrobane i wyklejane.
W zielonogórskiej Ochli, w skansenie, jajka udanie pełnią rolę nośników tradycji. Jednak zanim zaczniemy zwiedzać ekspozycję etnografowie skupią się na… terminologii. Oto często mylimy pojęcia. Oto pisanka, naklejanka a kraszanka to nie to samo. Największą popularnością w skansenie cieszą się te wykonane w technice batikowej. Na jajko nakładany jest gorący wosk pszczeli i kilkakrotnie jest barwione.
Dawno, dawno temu…
… Tak właśnie powinna rozpocząć się historia kraszanki. Najstarsze powstawały w Mezopotamii. Malowano je w starożytnym Rzymie. Te najstarsze na ziemiach polskich znaleziono w okolicy Opola. Dla naszych przodków jajko związane było z kultem boga słońca, symbolem solarnym, ucieleśnieniem nowego życia, narodzin… Chrześcijaństwo „dodało” jeszcze symbolikę wiary w zmartwychwstanie Chrystusa.
Funkcja jajka, jako symbolu rodzącego się życia, była oczywista, to proste. A dla wszystkich społeczeństw rolniczych wiosna była najważniejszą porą roku, okazją do radości. Chrześcijaństwo „tchnęło” w jajko nowe treści. Jedni twierdzą, że św. Magdalena, dowiedziawszy się o zmartwychwstaniu Jezusa, pobiegła do domu i zobaczyła, że wszystkie jajka stały się kolorowe. Inni przypisują to Matce Bożej, która błagając o darowanie życia Jezusowi, zaniosła dzieciom Piłata barwne jajka w prezencie. Jedna z legend głosi, że akurat w tym czasie, gdy Jezusa prowadzono na śmierć, pewien biedak szedł na targ z koszykiem pełnym jaj. Postawił go przy drodze, a sam pomógł Zbawicielowi nieść krzyż. Gdy wrócił, zobaczył, że wszystkie jajka są czerwone (…)
Powie skąd jesteś
Tradycyjnie za pisanie, wyklejanie, kraszenie jajek zabierano się już w poniedziałek. Pokaż mi pisanki, a powiem Ci, z jakiego regionu się wywodzisz. I tutaj mamy problem. Lubuskie pisanki? Znajdziemy kolorowe jajka według rozmaitych reguł i to właśnie w Lubuskiem jest piękne. Jesteśmy kulturowym tyglem. Na wielu wielkanocnych jajach każdy detal ma znaczenie, a symboliczny jest nawet kolor.
W Ochli znajdziemy cały przegląd. O huculskich, wykonanych techniką batikową, już pisaliśmy. Obok pisanki bukowińskie z charakterystycznym motywem grabi, zielonych liści, rozety. Tutaj kolory muszą być ostre: czerwień i zieleń soczysta, niebieski, czarny… A tutaj pisanka wytrawiana, charakterystyczna dla regionów południowo-zachodniej Polski. Z kolei pisanki z okolic Tarnopola to skrobanki wykonywane ostrym narzędziem na barwionej cebulą skorupce. Jak drogocenne klejnoty wyglądają jaja pokryte wzorami powstałymi przez naklejenia na skorupkę ornamentu z rdzenia sitowia. W tej metodzie często wykorzystywane są również płatki bzu. Pisanka „autochtonów”, czyli łużycka w popularnej technice batikowej. Dalej mazowiecka naklejanka, pochodząca z okolic Łowicza i Krakowa. Powstaje poprzez dekorowanie skorupki jaja różnokolorowymi wycinankami z papieru. Dla pisanki z Galicji Wschodniej charakterystyczna jest kolorystyka. Sporo czerni.
Co oznaczają barwy pisanek wielkanocnych? Jajka pomalowane na żółto dają radość i siłę. Pomarańczowe jajka oznaczają otwartość, serdeczność oraz przekazują dobre intencje. Czerwone pisanki symbolizują miłość, natomiast niebieskie pisanki to symbol nowych możliwości i powodzenia. Naturalne roślinne barwniki znajdziesz w swoim domu.
Król nie tylko stołu
Króluje na wielkanocnym stole i jest symbolem życia i odrodzenia. Wykluwający się kurczak dla chrześcijan symbolizuje zwycięstwo życia, jest znakiem Chrystusowego i ludzkiego zmartwychwstania. Jajko jest nadzieją, próbą cierpliwości, której należy się poddać, aby zobaczyć ukryte wewnątrz pisklę. Dzielenie się jajkiem podczas śniadania wielkanocnego ma z kolei odniesienie do wigilijnego opłatka. Pełni rolę podarunku, którego intencją jest życzenie pomnażania sił witalnych. Pisanka bywała także rodzajem bileciku miłosnego, który subtelnie oddaje uczucia dziewczyny do obdarowanego chłopca.
Wokół jajka kręci się również wielkanocna tradycja. Można zatem przy jego pomocy urządzić turniej twardości skorupki. Drzemie w nich także magia. Skorupki jajek ze święconki powinny znaleźć się pod progiem domu lub w skibach ziemi, aby zapewnić pomyślność i bogate plony. Jajkiem należało przeturlać przez grzbiet zwierząt domowych, aby zapewnić im siłę i zdrowie. Podobnie można było uczynić z chorymi. Dziewczęta pisankami mogły wykupić się od polewania, a w przypadku żółtaczki i febry należało długo się w jajko wpatrywać, a później zanieść na rozstaje dróg. Tylko uwaga! Nie podnosimy bezpańskich jaj leżących na poboczu. To może być “febra i żółtaczka” innych zapobiegliwych. Jajka toczono także wzdłuż pół, aby uchronić je przed szkodnikami…
I dajmy sobie spokój z dyskusją nad tym czy pierwsza była kura, czy też jajko, podobnie jak rozstrzyganiem dylematu o wyższości Bożego Narodzenie nad Wielkanocą…
Zdjęcia: PIXABAY
