Na dzień dobry poprawka. Nadal często słyszymy o „żagańskim zespole poaugustiańskim”. To błąd. Należy odróżnić augustianów od kanoników regularnych laterańskich reguły św. Augustyna. Zakonnicy zostali sprowadzeni do Żagania z Nowogrodu Bobrzańskiego pod koniec XIII w. Kilka lat później otrzymali na siedzibę zamek….
Książę zbudował nową warownię stąd postanowił oddać zamek w dobre ręce. W XIV w. powstało właściwe założenie klasztorne. Za czasów opata Ludolfa wzniesiono kaplicę św. Anny i bibliotekę w skrzydle wschodnim. W połowie XVI w. rozbudowano klasztor w duchu renesansu. Po wielkim pożarze w 1730 r. część obiektów rozebrano, rozbudowano skrzydła północne i zachodnie, które następnie przebudowano na szkołę nowicjatu i konwikt…
To prawdziwy gigant
Najlepiej znanym obiektem opactwa jest świątynia, największa w diecezji – nawa długości 41 metrów, prezbiterium 27. Z jednej strony wysmakowana kompozycja przestrzeni, w której połączono w mistrzowski sposób gotyk z barokiem. Pierwotnie był tu kościół związany z osadą targową. Po lokacji miasta wzniesiono na jego miejscu farę, najpewniej trójnawową bazylikę, którą w 1284 otrzymali augustianie wraz z funkcją probostwa. Po 1333, kiedy opactwo uzyskało gwarancję materialnego wsparcia samorządu, podjęto pracę nad rozbudową świątyni, wznosząc najpierw gotyckie prezbiterium, a w 2. poł. XIV w. trójnawową halę z wieżą. Po zniszczeniach przez pożary w 1472 i 1486 kościół odbudowano, przedłużając korpus w kierunku zachodnim, podwyższając nawę główną i nakrywając wnętrza, łącznie z prezbiterium sklepieniami. W 1602 elewację zachodnią wzbogacono o dostawiony krużganek z loggią. Przebudowa kościoła po pożarze w 1730 w architekturze zewnętrznej zaznaczyła się przekształceniem okien i dachów nad korpusem i wieżą, a we wnętrzu barokowym wystrojem. Projektantem przebudowy był Karol Marcin Frantz, prace budowlane prowadził Johann G. Bober ze Świdnicy, zaś wystrój malarski i rzeźbiarski wykonali artyści wrocławscy Johann Urbansky, Johann Haberle i Christian Konrad. Do ok. 1750 trwały prace nad wyposażeniem kościoła, przy udziale licznych artystów, m.in. Michaela Wilmanna, Feldera, Jeremiasa Knechela, Georga A. Lichtenfelsa, Jeremiego Peszki. W XIX i XX w. przeprowadzone były wielokrotnie remonty i renowacje kościoła, największe w latach 1848–1853, 1946 i 1983–1988.Do tego wyposażenie sztukatorsko-malarskie, które wyszło spod ręki mistrzów. Na dodatek stalle z 1695 r. oraz XVI-wieczny ołtarz Świętej Trójcy i prospekt organowy Caspariniego… Podczas ślubu wnuczki Doroty Talleyrand na organach żagańskiego kościoła grał sam Franciszek Liszt.
Fot. Urząd Miejski w Żaganiu
Cegła po cegle
Badania architektoniczne etapy budowy klasztoru. Do końca XIV w. powstały podstawowe dla konwentu obiekty, scalone w następnym stuleciu wokół wirydarza, przylegającego do północnej nawy kościoła. Najstarsze skrzydło wschodnie przebudowano w pocz. XV w. powiększając je o ryzalit mieszczący kaplicę św. Anny i bibliotekę nad nią. Po pożarze w 1730 klasztor rozbudowano o ryzality od zachodu i nadano wygląd barokowy. Pamiętacie reklamę jednego z banków, w którym w głównej roli występują dwa efektowne wnętrza – pokryte freskami korytarz i biblioteka? Tak, te cudeńka znajdują się w żagańskim opactwie. Pierwsze to Korytarz Opatów, drugie to słynna biblioteka, bodaj najwspanialsze i najbardziej klimatyczne wnętrze w regionie. Początkowo książki, a raczej manuskrypty i dokumenty, przechowywano w zakrystii, później (XIV wiek) w specjalnej szafie bibliotecznej, w końcu dla imponującego już zbioru zbudowano specjalne pomieszczenie na piętrze skrzydła wschodniego.
Fot. Urząd Miejski w Żaganiu
Perła w koronie
Żagańska biblioteka klasztorna od XV wieku należała do najsłynniejszych na Śląsku. Znane było tutejsze skryptorium, w którym pracowali wybitni iluminatorzy, jak Henryk z Gubina czy Marcin z Roudnic. Po sekularyzacji najcenniejsze dzieła, w tym kronika klasztoru, inkunabuły i starodruki, przejęła Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu. Mimo tych strat to i tak największy zbiór rękopisów w Polsce. Znaczna część księgozbioru znajduje się ponadto w Bibliotece Wojewódzkiej w Zielonej Górze jako depozyt…
Ten zespół zabytków w pełni zasługuje na miano opactwa i jest jednym z najcenniejszych, ale i najbardziej niedocenianych polskich zabytków sztuki sakralnej. Opowiadać o nim można jeszcze długa, ale jeszcze lepiej go odwiedzić. Na razie chociażby wirtualnie…
Źródło: m.in. materiały LWKZ, Zdjęcia: Urząd Miasta w Żaganiu, Zdjęcia: Jan Mazur dla Urzędu Miasta w Żaganiu
Fot. Urząd Miejski w Żaganiu
